» Diversen
» De Speelwagen
» 1950
» No. 3
» pagina 80-83
Het licht in ien menscheleeftoid (1837-1929)
Eerder verschenen in 'De Speelwagen',
5e jaargang,
1950,
No. 3,
pagina 80-83.
Uitgave: Historische Genootschappen in Hollands Noorderkwartier.
Auteur: A. C. ter Horst-Hoekstra.
Het ouwe vrouwtje vertelt:
't Eerste licht in m'n leven was 'n wapperend vlampie van 'n wallemende vetkeers in de donkere nacht,
weer ik in geboren wier. Dat was niks gien bezonders, want 't was in 1837. Ik blèrde, nag al
glad, want ze skreeuwe toch allegaar moord en brand as ze op de wereld kome. De buurvrouwe, die al
maande leden op der nomen hadde, om 't popke te roeie, as 't zoa veer was, knikte mit derle woize
houfde: „zoa net, toe maar woifke” en ien klopte der op m'n reg: „toe maar, zoetje,
toan je mem, dat je der ok binne”. Dat was 'n stok-oud oatje, die nag over mem praatte, as 'n
aar gnappies moeder zoi. Nou 'k puur op jare bin, weet ik gieniens meer, hoe ik dat flapperlichie vond,
je wete ok niet, of zoa'n purrekie al gedachte het, maar, as ik toe al wel dinke kon, wat zel ik
dèn opkeken hewwe, daags deeran, van dat groate licht, Go(d)s oigen keers an de hemel. Ik zel
der wel teugen knipperd hewwe mit m'n kloine ougies of zou 'k meskien de kans niet kregen hewwe, diep
in die donkere wieg mit dat groene kleid der over en dén nag dat moltonnen lappie hallef over
m'n toetje, om 'n aassie van dat heldere zontje op te vange? Ze zelle m'n vanzellef wel deres uit de
wieg nomen hewwe, maar dèn zat, voor de vuurmand, vast en zeker die dikke baker altoid en eeuwig
in m'n licht en de dichte gerdoine mit al die rinkies en 't blauwe hortje voor de glaze, hewwe vanzellef
die mooie skoin ok wel teugen houwen. Maar dut weet ik wel, dat ik later merakel veul van 't zontje hiel.
As 'k hallef kon, wupte 'k de deur uit en as 'n poeske lag 'k dèn te sprage in 't volle, warme
licht. Toch was 't keersie ok m'n goeie vrind, want, in de kouwe donkere dage van 't jaar, as de groate
keers vroeg uitgong, dèn was 't nag gien bedtoid, voor de kloine dreutels ok nag niet. Dèn
zatte we allegaar om de heerd, weer 't houtvuur houg op vlamde. Moeder kon bai dat onzekere licht evengoed
nag wel 'n steekie braie, ik zat mit m'n poppelois op de grond te speule en Vader lurrekte an z'n poipke.
Echt, dink je nou wel deres, maar wel deres niet ok, want somwoile leek de weuning vol spouke en donkere
gedaante; ik voelde ouge nei m'n loere en lange arreme nei m'n groipe - dèn kwam deer 't verlossende
keerske en we gonge an tafel zitte. Moeder kon nou zien te kousestoppe en Vader nam de Boibel.
„Koom”, zoi die teugen m'n, „neem 't krekkie moid en koom bai m'n”. En deer
zat ik dèn, mit m'n kloine woisvingertje naast zoin groate en kromme, mit 't zwarte rouwrandje
rond om z'n nagel, te woize nei de plaas, weer we guster bleven wazze:
„En het geschiedde, ten einde van twee volle jaren, dat Farao droomde en zie, hij stond aan de
rivier... „En zoa leerde ik leze, omdat ik niet nei skoal toe gong, want de Boibel was deer uit
verbannen, zien. Maar nei 'n toidje wier Vader 't louf en Moeder zoi: „Gaan nou maar an je
taks”. Vanzellef begon dèn de keers te walleme en de snuiter most er an te pas kome.
Dèn viel der weer 'n steek en Moeder most 'm voor m'n opzoeke, want ik was nag gien volleerde
braister en ik had ok 'n hekel an al dat gepriegel. Maar toch, nou al te bed, dat was ok niks dein,
want in 't donker, in de houge (be(d)stêe van 't kloine voorussie, deer wazze ok spouke, teminste
as je niet heelekendal onder 't dek krope — deer konne ze je toch niet zien en bidde, deer hadde
ze ok niks van terug, dén drope ze stiltjes of.
Hoe lang is dat keersie m'n hullep en troast weest? Nou, leit eres koike, ik zeI acht of negen jaar
weest hewwe, of deer omtrent din'k, dat er bai ons thuis op 'n eivend 'n jubelkreet opgong: 't tuutlampie
kwam in gebruik. 't Licht was helderder as van 'n keers, maar 't had dezellefde fronte — zoa
nou en dèn most de pit ok snoaten worre, maar deervan was 't ok 'n snotneus. Toch was de keers
nag lang niet in onbruik, want nag veul jare zat 'k bai de kneerterige boer, weer 'k diende, m'n kouse
te stoppe bai 't flakkerende keerslicht, want aldeur petentolie voor die snotneus, dat wier toch veuls
te duur vanzellef.
Toe kwam, voor m'n trouwe nag, de staande peterolielamp, 'n wonder van licht — maar pas op mense,
voorzichtig mit dat smerige goedje, kladter niet mee, want je huis vliegt zoa in de brand. En je magge
'm wel op 'n wollen dekkie zette, want hai zweit wel deres deur.
Niet lang evenwel, of deer kreeg die mooie staande lamp van albast of porselein mit bloempies, die veuls
te makkelijk omvalle kon op tafel, 'n plaas in 't achterend, houg op de rand van de skoarstienmantel
en z'n mededingster hong in volle glorie mit z'n mooie mellekwitte belon boven de tafel an de zolder
en je konne 'm op- en neerhale, al nei dat 't je goeddocht, t' was 'n merakel. In die toid had je de
vrouwse, die over de lampe gonge, verdeele kennen in twei soorte, want d'ien sting maar te maddere,
om de pit zoa geloik te make, dat ie 's eivens niet mit 'n tuut brandde — en koik deer nou, hai
deid't toch nag — en d'aar, nou, die had er nou ienmaal wel slag van, om 'm mit 'n volle, heldere
vlam brande te leite. En je konne ok zien, wie der wel deres mit de Franse slag werrekte, dèn
hadde je maar nei 't lampeglas te koike, of dat besloegen was of niet. Nou, ik zou zegge, weer hè'je
dèn 'n lampepoeser voor? En wat ok verveulend was, deuze peer zweitte ok deur en 't duurde niet
lang, of alleman had 'n pepieren roas onder an de lamp om de droppels op te vange, want verbeel je ok,
dat er onder 't eten ien in 't douplokkie viel. — Nei, volmaakt was dut licht ok niet, 't Kon
beure, dat je allegaar 's eivens om tafel zatte — Vader las de krant, de jo'ens leerde der les,
of ze zatte te kiene, ik en de moidjes zatte te braie, of te stoppe — we keke op ons werrek,
maar niet aldeur nei de lamp vanzellef, al had je ok alderes docht: wat lucht 't hier toch aardig en
wat binne der 'n houp kloine zwarte miggies, — dèn opiens 'n skreeuw: „Moeder, de
lamp loeft!” En ja oor, 't was weer zoa laat, de kamer sting vol damp en alles was roetig, tot
zelles je neusgate toe. Hoe kon dat? Ja, de pit was vanzellef houger gaan en dèn ha'je dat, ei.
Daags deeran kon je de weuning gerust wel mit 'n vet soppie uitneme.
Gelukkig kwam der weer 'n verbetering in, de regelateur kwam nit 'n brander mit zoa'n tafeltje in de
middend. Zoa wier de petrum vergast, zoie ze. Nou, nou, wat 'n licht op tafel, beter kon 't toch zeker
niet? En toch, nei 'n stik of wat jare hoorde je over stienkolegas prate, 't eerst in de stede. Op 'n
goeie dag kwam m'n dochter uit de stad thuis te gast en toe vertelde ze 't: „We hewwe gas, Moeder,
'n vleermuisbrander, 't wappert wel effies heen en weer, maar 't geeft nag meer licht as jullie regelateur.
Kort deerop wier dat ok verbeterd, toe kwamme der ronde branders, die 'n rustige vlam gavve en nag later
de gloeikoussies. Dat gaf skitterend licht, temet of 't zontje in de kamer skeen. Maar och'eer, 'n lang
leven hadde die koussies in de regel niet. Sloeg der 'n deur wat stoif dicht of liepe de bovenbure te
hard, dèn zakte 't koussie in mekaar as 'n piepzak en dèn most der 'n nuwe weze, nou,
nou, 'n dure liefhebberai.
Ik zoi, in de stad hadde ze gas, maar bai ons op 't durrep wier der gas ontdekt in de grond. Die deer
gebruik van make wouwe, moste 'n bron bore leite en 'n gashouwer most 't brongas dèn opvange.
Dat kostte verlegen veul geld, wel driehonderd gulden, maar mienige boer had 't er voorover. Der wier
immers zoid; dat komt er allegaar wel weer uit, want je hadde toch licht en brand voor niks. Ja, zoa
net, maar 't bleek later, dat er niet altoid genog gas was. Wat 'n atlast, de staande lamp kwam dèn
weer op de proppe en de eerappele kwamme weer op 't petrumstel te staan. Alliendig bai lillek ruw weer
was der gas meer dèn genog. Ik bin bloid, dat ik dat gezanik nooit had hew.
Nou bin 'k al jare zellef in de stad, want ik bin alliendig overbleven. Ik hew nou ok gaslicht mit 'n
koussie, maar wat 'n gemadder voor 'n oud mensch, as er 'n nuw op moet. Mienigien het nou 't neussie
van de zallem, dat nuwerwisse licht. Ze hewwe maar 'n knoppie an de wand om te hale en koik deer: de
lamp brandt zoa helder of 't dag is. En op 'n goeie keer dèn hew 'k dat wonderlicht zellef ok,
dat zel je deres zien. Ik zel dèn de koning te roik weze. M'n ouge binne niet al te best meer,
maar dèn lees ik vast weer mit gemak m'n krantje en m'n „Liefde sticht” — Wat
kinne de mensche toch 'n houp, maar tevreden binne ze nooit, al maar beter, almaar meer. Zou 't waar
weze? Wille ze nou wezelijk 't beste? En de oorlog dèn? En de slechtighoid, die je in de krante
leze? Nei, de uitvindinge verbetere de mensche van binne gien harrel. Deer is aar licht voor noadig.
En 't oude moedertje met haar herinneringen van vetkaars tot electrisch licht, ze wist zelf niet, dat
zij dat grote Licht bezat, het licht van de Liefde.
(Hauwerter dialect).
Andere artikelen op deze website:
