▲

» Diversen » De Speelwagen » 1950 » No. 4 » pagina 105-107

Paasgebruiken

Eerder verschenen in 'De Speelwagen', 5e jaargang, 1950, No. 4, pagina 105-107.
Uitgave: Historische Genootschappen in Hollands Noorderkwartier.
Auteur: M. Zwaagdijk.

Vele oude Paasgebruiken, die in andere vooral de Oostelijke provinciën bestaan, zijn in Noord-Holland uitgestorven of in de loop der eeuwen als „superstitiën” uitgebannen.
Daarom wenden we ons voornamelijk tot de kinderwereld, waar we in een niet al te ver verleden nog het een en ander kunnen ontdekken, dat eenmaal tot de wereld van de volwassenen heeft behoord.

Uit de tachtiger jaren van de vorige eeuw, toen ik nog geen zorgen had voor de dag van morgen, herinner ik mij de eerste Paasdag als een, waarop je zoveel eieren mocht eten als je op kon. Geen suiker- of chocolade-eieren van de Paashaas — deze laatste kende ik niet, is waarschijnlijk uit 't Oosten ingevoerd - geen gekleurde eieren, maar doodgewone van 2½ ct per stuk. En later hoorde je, wie uit de buurt de meeste had verorberd en als kind zag ik hoog op tegen zo'n flinke man.

Maar Witte-Donderdagseieren werden bij ons niet gegeten. Om drie redenen niet. Ten eerste: ze gaven kippen van allerlei pluimage, als je ze liet uitbroeden. Ten tweede: ze waren vrij van bederf en ten derde: je kon er een eventuele breuk mee weg wrijven. Mijn reisgenoten mogen er hun voordeel mee doen!
Op Witte Donderdag zetten we „stiekem” een krijtstreep op de rug van een schoolkameraad en als hij zich dan verontwaardigd omkeerde, lachten we: „Witte Donderdag!” en dat voorkwam een vechtpartij.

Pasen is en was de tijd van vernieuwing, die ook werd uitgedrukt in de kleding: men was dan op z'n „Paasbest”. En zo zal het wel mijn trots geweest zijn, die mij mijn nieuwe broek, „hessie”, pet en geverfde en mooi gebiesde klompen in mijn herinnering heeft doen bewaren.
Het lopen met Palmpaasjes op Palmzondag was op Zwaagdijk, waarover ik het hier heb gehad, niet bekend. Ofschoon dat in Noord-Holland nog niet was uitgestorven. Misschien kan dit aardige kindergebruik onder leiding van ouderen weer in ere worden hersteld.

We moeten een geslacht terug gaan, om in Noord-Holland een gebruik terug te vinden, dat elders, b. v. in Groningen, is bewaard gebleven. Zo heeft mijn vader mij verteld over het notenschieten in ± 1855 te Wognum. Er werd een rij noten gelegd evenwijdig aan de richting, waarin men keek en daaruit moest met een stuiter er één uitgeschoten worden en de plaats, waar deze gelegen had, bepaalde het aantal, dat men had gewonnen.

Een merkwaardig kindergebruik was in die tijd (1864) het „Paas om de dijk” op Marken. Weer of geen weer — op Paasmaandag trok de hele Markense jeugd dansende en springende over de dijk rond het hele eiland, vergezeld of voorafgegaan door enige zoetelaars.

En ten slotte verplaatsen we ons in gedachte nog een mensenleeftijd terug en wel in Zuidscharwoude.
Het is de Eerste Paasdag, 13 April van 't jaar 1827. Neeltje de Geus, een alleraardigst „skoolloupertje” heeft haar schoolbord open geschoven en haalt daar heel voorzichtig een groot blad papier uit. Ze geeft het aan vader en zegt nu voor haar ouders een Paasvers op, dat ze in school keurig netjes op dat papier heeft geschreven en daarna uit 't hoofd geleerd.

Na afloop van deze plechtigheid bekijken de vertederde ouders het papier en lezen:

Paaschbrief
Aan mijn waarde Vader en Moeder
Dat Gods Zoon het graf verliet
Brengt het Paaschfeest mij te binnen
En ik zijn liefde niet?
Ja ik wil terstond beginnen,
Ik bespeur mijn zwak vermogen:
Immers ben ik maar een kind!
Kan een kind uw naam verhogen?
Maar schenk mij vernieuwde vlijt,
Dubble krachten in het leeren:
Dan zal ik in korten tijd,
Lieve Jezus u vereeren.
Zuidscharwoude Den 13 April
Neeltje Cornelis de Geus
1827

Vader en moeder De Geus bekijken de grote mooi in elkander vloeiende krullen, waarmee de meester met zijn veren pen het vers heeft versierd en omsloten. En de kleurige lijst, waarmee de Amsterdammer drukker het geheel heeft omringd. Aan de onderkant van de Paasbrief de geboorte van Jezus in de stal met de drie koningen en boven de duif, die als symbool van de opstanding ten hemel stijgt.
Moeder bergt de Paasbrief zorgvuldig weg en heeft hem levenslang bewaard.
Was ook dat geen aardig Paasgebruik?

M. Zwaagdijk

Uit de tijd, dat men zich nog niet aan de rooilijn stoorde.
Dorpsstraat te Noord-Scharwoude
(Foto Bob Entrop)

 

---