» Diversen » De Speelwagen » 1950 » No. 4 » pagina 117-118
Eerder verschenen in 'De Speelwagen',
5e jaargang,
1950,
No. 4,
pagina 117-118.
Uitgave: Historische Genootschappen in Hollands Noorderkwartier.
Auteur: Dr W. Lampen.
In „De Speelwagen” van 10 Maart 1949 schreef ik, dat de oorsprong van de naam Ritsevoort
(straat in Alkmaar) onzeker is. Aan de uitnodiging aan onze reisgenoten om een betere oplossing te geven
dan die ik daar vermeldde, hebben verscheidene gehoor gegeven.
In een zeer vriendelijke brief (van 8-3-'49!) schreef Mevrouw G. E. Cop-Bakker uit Zutphen, dat zij
van haar moeder deze verklaring had gehoord: „De Grote Kerk in Alkmaar en de Grote Kerk (Sint-Bavo)
in Haarlem zouden ongeveer in dezelfde tijd gebouwd zijn. Toen bekend werd, dat de werklieden in
Haarlem een halve cent per uur meer verdienden dan in Alkmaar gingen zij bij ritsen voort van Alkmaar
naar Haarlem.”
Dezelfde verklaring had mej. C. de Koning (Alkmaar) van haar vader vernomen, doch haar moeder wist het
anders te vertellen: „De aannemer van de Grote Kerk heette Ritse. Deze ging tijdens de bouw failliet,
zodat hij voort (weg) ging.”
Het is duidelijk, dat dit een volksuitleg is, die niet aanvaardbaar is. Zo ontstaan geen straatnamen.
Meer aannemelijk lijkt de verklaring van Dr Jac. Degenaar (Alkmaar), die (1-8-'49) schrijft: „Ik
herinner mij eens van een - nu overleden - op oudheidkundig gebied verdienstelijk Alkmaarder de volgende
afleiding te hebben gehoord: Een ritse of ritsepaal werd gebruikt om de waterstand op verschillende
tijdstippen door insnijdingen (ritsen) in deze paal aan te tekenen... Een dergelijke paal zag ik nog
deze zomer aan een huis langs de IJssel te Deventer, waarin hoge waterstanden van verschillende jaren
stonden gekerfd (geritst). De afleiding van de naam Ritsevoort zou dan niets anders zijn dan de voort
bij de ritse.”
Laten we echter eerst eens vastleggen, wat we onder een „voort” verstaan. Een voort of voorde
is oorspronkelijk een doorwaadbare plaats in een rivier of kanaal, maar later ging de naam over op
een lage weg, die daar naar toe leidde. Zo hebben we hier in de Achterhoek de Hondevoort, die van
Eibergen naar de Berkel liep, verder nog Lichtenvoorde, Bredevoort, elders Amersfoort, Frankfurt,
Erfurt, enz.
Rijt of rit is, naar Prof. MicheIs (12-2-'50) meedeelt, een oud woord voor waterloop of geul. Zo heeft
men in Tilburg de Rijtsche Hoevenstraat. In „De Vrije Fries”, 21 (1913), 427, vond ik een
vaart vermeld „de Ryd” geheten, „tussen de Gaw en de Cleyne meer” bij Sneek.
Er is daar ook sprake van de Rydswal.
Dat het Ritsevoort aan een water lag, zou ik willen afleiden uit het spraakgebruik dat wil, dat men
op het Ritsevoort woont, niet in het Ritsevoort. Zo woont men op de Laat, op
de Breestraat, op het Verdronkenoord, omdat dit grachten waren of nog zijn. Melis Stoke zegt ergens,
dat men op de Zuiderzee wandelt, d.w.z. langs de oever van de Zuiderzee. Op de gracht
wonen, wil eigenlijk ook zeggen langs de gracht, want eigenlijk is de gracht het water of het
gegravene.
Zo meen ik, dat we er nu zijn. Het Ritsevoort was een lage weg naar een water (de tegenwoordige
singel1). De Grote Kerk staat op het hoogste
punt van Alkmaar.
Dr W. Lampen
1 Dit klopt niet: de tegenwoordige Singel dateert uit de tijd van het beleg van Alkmaar (1573) en is dus veel jonger dan het Ritsevoort (Red.).